Амалдың өту сипатын білдіретін көмекші етістіктер

Көмекші етістіктердің әртүрлі грамматикалық мағыналарды білдіру үшін қолданылуы оның ұзақ даму сатысынан өткендігін көрсетеді. Олардың бастапқы мағынасын абстракциялау, аналитикалық форманың бөлігі ретінде мағынасын идиомизациялау кейбір аналитикалық формаларды бірнеше мағынада қолдануды жеңілдетеді. Тіпті кейбір аналитикалық формалар бір уақытта бірнеше семантикалық реңкте қолданылып, бірнеше грамматикалық категорияларға жатуы да мүмкін. Мысалы, -yp аналитикалық формасы 1) осы сәтті, 2) операция немесе екінші саты орындалатынын білдіреді [21,69б]. Амал сипатын көрсететін грамматикалық формаларды мағынасына қарай екі топқа бөлуге болады. Егер біз бірінші топқа іс-әрекеттің фазасын білдіретін көмекші етістіктің аналитикалық түрін қоссақ, екінші топқа іс-әрекеттің жасалу жолын білдіретін аналитикалық формалар енуі мүмкін. Операция деңгейін көрсететін аналитикалық формалардың саны аз. Бірінші рет И.Е. Маманов қазақ тілі материалдары бойынша. Екінші пікір Оралбаеваның шығармашылығында. Іс-әрекеттің фазасы оның орындалу дәрежесімен анықталатыны белгілі. Демек олар іс-әрекеттің басталуын, аяқталуын, аяқталуын білдіреді. Н.Оралбаева іс-әрекет кезеңін қимылдың даму кезеңі деп атайды және оны үш кезеңге бөледі. ЖК Маманов оны алтыға бөледі: 1) дайындық, 2) іс-әрекетке бейімделу, 3) басталу, 4) іс-әрекет процесі, 5) аяқталу және 6) соңғы кезең [22,115б]. Орындалуға дейінгі іс-әрекет кезеңі - Н.Оралбаева мұны жеке саты ретінде ажыратпайды, бірақ операцияны өткізу әдісін толықтырады. Егер іс-әрекеттің орындалу тәсілі іс-әрекеттің қалай орындалғанының мағынасына, олардың орындалу ерекшеліктеріне негізделеді десек, онда айтқандар, барыңдар, келіңдер дегендер іс-әрекеттің тікелей орындалу тәсілін білдірмейді. . Керісінше, ол іс-әрекеттің әлі болмағанын және қылмыскердің оған дайындалып жатқанын білдіретін тонды сақтайды. Осы соңғы мағына -ғалы отыр, -ғалы жүр, -ғалы жатыр, -ғалы тұр аналитикалық формантының амал-әрекеттің орындалу фазасының қатарына қосуымызға себепші болады[22,65б].

Пайдалану қадамы әдісінің маңыздылығы кең. Жылдамдық, сыбырлау, жай, немқұрайлы, енжар, бірін-бірі толықтыратын, жедел, кездейсоқ, кенеттен, бір немесе бірнеше қайталанатын, іс-әрекетті үздіксіз, шектейтін, байқайтын немесе байқамайтын етістіктің функционалдық категориясын айтамыз. Толып кеткен мәнді енгізіңіз.